شش کلاه تفکر، یکی از روش های تمثیلی اندیشیدن است، و در واقع یکی از بهترین روش ها و تکنیک ها برای حرکت ذهن و بالا بردن قدرت تفکر یک فرد، در راستای رسیدن به راهکار یا راه حل برای یک مسئله است. در بسیاری از مواقع انسان‌ها بنا بر عادت تنها بر اساس یک روش، یا رهیافت، یا الگو و یا رویداد، فکر می کنند. در حالی که شش کلاه تفکر به ما این امکان را می دهد که به شش صورت و در قالب شش نقش متفاوت در مورد یک موضوع فکر کنیم.
ادوارد دوبونو در این زمینه معتقد است: اگر نقش متفکر را بازی کنید، متفکر خواهید شد. لذا هر یک از شش کلاه که با شش رنگ مختلف مشخص می‌شود، نماد الگوها و شیوه های مختلف تفکر است و وقتی فرد هر کلاه را بر سر خود می گذارد بر اساس رنگ آن کلاه فکر می کند. لذا در مجموع می توان گفت رنگ هر کلاه با کارکرد آن مرتبط است.
پس این تکنیکی است که شش جنبه یا سبک فکری را تعریف کرده و برای هر یک، کلاه رنگی خاصی را به عنوان سمبل تعیین می کند؛
کلاه سفید
با موضوعات و شکل های واقعی سروکار دارد؛ بدون هیچ گونه قضاوتی، فقط واقعیت ها مورد جستجو قرار می گیرند.
کلاه قرمز
برای بیان و جستجوی جنبه های هیجانی، احساسی و غیر استدلالی و برای اظهارنظر با این کلاه دلیلی خواسته نمی شود.
کاربردهای کلاه قرمز
۱. ابزار مناسبی برای بیرون ریختن احساسات، هیجانات، استقرارها، حدس ها، درکهای شهودی و اموری که احتیاج به استدلال نداشته باشد.
۲. اگر در فرآیند تفکر و صحبت ها به این گونه امور توجهی نشود آنها در پس پرده، پنهان شده و به صورت مخفی بر تمام تفکر فرد و مذاکرات اثر می گذارند.
۳ با استفاده از این کلاه پیگیری یا حدس زدن احساسات دیگران لزومی پیدا نمی کند و بنابر این مقاومت، ستیزه جویی و سوء تفاهمات کاهش می یابد و از طرف دیگر از پافشاری و وسوسه برای توجیه عواطف کاسته می شود. . هنگام گفتن با کلاه سرخ گوینده احساس شرم، گناه یا غیر منطقی بودن نمی کند.
کلاه سیاه
برای بیان و جستجوی جنبه های منفی و بدبینانه؛ اما واقعی(مشابه گروههای مخالف خوان).
کلاه زرد
برای بیان و جستجوی جنبه های مثبت، خوش بینانه؛ اما واقعی.
نقش کلاه زرد:
- معجونی است از کنجکاوی، لذت و میل به عملی کردن چیزها. ۲. فرصت دیدن موضوعاتی که به نظر دیگران تهدید می آید. ٣. تلاشی آگاهانه و سنجیده برای مثبت فکر کردن .
کلاه سبز
برای بیان و جستجوی جنبه های جدید، خلاقانه و تازه
کلاه سبز مناسب برای با این کلاه (تفکر جانبی) می توان بسیاری اوقات برای تحریک ذهن خلاق دیگران، عمدا فکرهای غیر منطقی بیان کنیم
این افکار حتی اگر برانگیزنده هم نباشند، برای پیشگیری از انجماد فکرهای ناشی از کلاه سیاه لازم و مفید هستند.
کلاه آبی
برای تنظیم و ساماندهی فرآیند برنامه ریزی برای تفکر و استفاده از کلاه های دیگر (کلاه نظارت)
کار کرد کلاه آبی
به اصل موضوع فکر نمی کنیم، بلکه به سبک تفکری فکر می کنیم که برای بررسی و پژوهش موضوع لازم است؛
تعیین مرحله های مختلف فکری و اولویت آنها؛
ارزیابی اولویت ها، فهرست کردن محدودیت ها، تعیین حد تمرکز و یا نشان دادن هدف.
چگونگی کار کرد تکنیک شش کلاه فکری
۱. فرد در اثر تعویض کلاه های فکری، نقشش را در گروه تغییر می دهد و نهایتا تنوع و کثرت این تغییرها باعث رشد خلاقیت فرد می شود.
۲. هنگام بازی کردن نقش ها، فرد فکرش از «من»، خود یا قالب های ذهنی جدا شده و به سمت نقش هدایت می شود.
٣. افراد به فکر خود مسلط می شوند و تنها چیزهایی را که می خواهند، فرامی خوانند.
۴. یکی از محدودیت های اصلی در فکر کردن، مقابله و مقاومت «من» انسان است که باعث اشتباهاتی در تفکر می گردد.
اهداف اصلی تکنیک شش کلاه فکری
۱. تسهیل روند تفکر: پرداختن جداگانه به عواطف، منطق، اطلاعات، امید و خلاقیت
۲. تفکری ساده تر، دقیق تر، شفاف تر، سریع تر و اثربخش تر.
٣. فراهم کردن زمینه جهت تغییر آگاهانه الگوهای ذهنی به منظور استفاده از تمامی ظرفیت های ذهنی.
